ذخیره استراتژیک دارو به معنی نگهداری مقادیر کافی از داروهای اساسی و حیاتی در انبارها یا مراکز توزیع است تا در مواقع بحران و کمبود، نیازهای دارویی جامعه تامین شود.

این ذخایر معمولا توسط دولت‌ها و با هدف حفظ آمادگی در برابر حوادث طبیعی، تحریم‌ها و سایر شرایط اضطراری ایجاد می‌شوند البته ذخیره استراتژیک دارو نیازمند فرآیندهایی مثل به‌روزرسانی و جایگزین کردن داروها است و مهم‌تر از این‌ها، باید بودجه مشخصی داشته باشد تا تامین و نگهداری مداوم آن در قالب چارچوبی مشخص، تعریف شود و ادامه یابد.

روند شکل‌گیری ذخیره استراتژیک دارو و تجهیزات پزشکی در ایران

ذخیره استراتژیک دارو و تجهیزات پزشکی در ایران حاصل تجربه سال‌های گذشته از کمبودهای مقطعی و بحران‌های غیرمنتظره است؛ تجربه‌هایی که نشان داد نظام سلامت باید برای شرایط اضطراری آمادگی بیشتری داشته باشد.

بر همین اساس، در قانون برنامه هفتم پیشرفت پیش‌بینی شده که داروهای حیاتی و تجهیزات پزشکی پرمصرف در حجم مشخص و استاندارد ذخیره شوند تا در مواقع بحرانی مانند همه‌گیری، تحریم، بلایای طبیعی، جنگ و سایر حوادث، در دسترس بیماران باشد و نیاز بیماران به این اقلام حیاتی دچار اختلال نشود.

در قانون برنامه هفتم پیشرفت پیش‌بینی شده که داروهای حیاتی و تجهیزات پزشکی پرمصرف در حجم مشخص و استاندارد ذخیره شوند و وزارت بهداشت مکلف است تا ذخیره ۶ ماهه دارو و تجهیزات پزشکی را انجام دهد.

«علی رضا اذانی» داروساز و مسئول فنی شرکت داروسازی در این زمینه  گفت: بر اساس بند الف ماده ۷۱ قانون برنامه هفتم پیشرفت، داشتن ذخیره دارویی، الزام است؛ در نتیجه سازمان غذا و دارو نامه‌ای به شرکت‌های داروسازی ارسال و اعلام کرد تعداد و مقدار دارویی که می‌توانند جهت ذخیره استراتژیک تولید کرده را به این سازمان اعلام کنند.

وی افزود: به طور کلی، داشتن ذخیره استراتژیک دارو یک الزام است تا بتوانیم در شرایط اضطراری از آن استفاده کنیم. وقتی جنگ رخ می‌دهد، شوکی به مردم وارد می‌شود و در روزهای ابتدایی همین جنگ ۱۲ روزه نیز بسیاری برای تهیه مواردی مانند شیرخشک و برخی داروها به داروخانه‌ها مراجعه می‌کردند؛ در نتیجه شکل‌گیری ذخیره استراتژیک می‌تواند یک اطمینان خاطر برای مردم باشد.

«هادی احمدی» مدیر روابط عمومی انجمن داروسازان ایران نیز در این زمینه  گفت: به نظر می‌رسد که شکل گیری ذخیره استراتژیک دارو خیلی دیر انجام شده و باید در سال‌های گذشته شکل می‌گرفت؛ به هر حال در برنامه هفتم، وزارت بهداشت مکلف شد تا ذخیره ۶ ماهه دارو و تجهیزات پزشکی شکل گیرد.

وی ادامه داد: اقدامات اجرایی در این زمینه از فروردین ۱۴۰۴ آغاز شده است. کارگروهی برای سیاست گذاری اجرایی و برنامه ریزی راهبردی و نظارت بر حسن انجام کار تشکیل شده که اعضای آن شامل وزیر بهداشت، رییس سازمان برنامه و بودجه، رییس کل بانک مرکزی و رییس سازمان غذا و دارو است. این افراد در این زمینه برنامه ریزی و نظارت می‌کنند. وظایفی در ۹ ماده نیز برای این کارگروه تعیین شده است.

احمدی اظهار کرد:حدود ۴۷۰ مولکول دارو برای ذخیره استراتژیک در نظر گرفته شده که بیشتر شامل آنتی بیوتیک‌ها، انواع سرم، انواع داروهای تزریقی، تنفسی و قلبی هستند.

تامین منابع برای ذخیره استراتژیک

ذخیره‌سازی دارو و تجهیزات پزشکی نیازمند منابع مالی پایدار و مدیریت دقیق است که عمده این منابع از بودجه عمومی دولت تامین می‌شود. هدف اصلی این است که موجودی انبارها نه‌ تنها پاسخگوی نیازهای روزمره، بلکه پشتیبان شرایط خاص نیز باشد.

«وحید محلاتی» دبیر انجمن صنعت پخش دارو در این زمینه گفت: بازار دارویی کشور سالانه حدود دو میلیارد دلار خرید ارزی دارد که بخشی مربوط به مواد اولیه و بخشی مربوط به محصول نهایی است. تقریبا معادل همین مقدار هم به صورت ریالی از تولید داخل، خریداری می‌شود. این عدد برای یک سال نیاز بازار دارویی کشور، مورد نیاز است. وقتی گفته می‌شود که برای ۶ ماه می‌خواهیم ذخیره درست کنیم، یعنی نیازمند دو میلیارد دلار هستیم.

وی ادامه داد: وقتی این قانون گذاشته شد، قرار بود منابع لازم توسط دولت در بودجه به صورت سالانه تامین شود. دولت برای تامین منابع برای دارو با مشکلات متعددی مواجه است. سال گذشته مجوز یک میلیارد دلار برای ایجاد ذخیره استراتژیک دارو از صندوق توسعه ملی اخذ شد. بخشی از این مبلغ برای پرداخت بدهی‌های زنجیره تامین دارو رفت و ۷۰۰ میلیون دلار برای ایجاد ذخیره استراتژیک دارو باقی ماند.

محلاتی گفت: وزارت بهداشت در اسفند ۱۴۰۳، دو فهرست داروهای حیاتی و فهرست بحران منتشر و اعلام کرد که این دو فهرست را برای ۶ ماه تامین می‌کند. قانون گذار باید به این توجه می‌کرد که نیازمند منابع ارزی هستیم که این ذخیره ایجاد شود.

«شهرام کلانتری» رییس انجمن داروسازان ایران نیز در این زمینه  گفت: وقتی کمبودهای دارویی و مشکلات نقدینگی برای زنجیره تامین دارو وجود دارد، نمی‌توان ذخیره استراتژیک را حفظ کرد. در نتیجه برای شکل‌گیری ذخیره استراتژیک دارو باید ابتدا فرآیند جریان نقدینگی در سیستم دارویی کشور را اصلاح کرد.راه حل مشکل نقدینگی در زنجیره تامین دارو این است که منابع دارو شناسه دار شوند.

اهمیت مکان برای ذخیره استراتژیک

انتخاب مکان برای ذخیره‌سازی دارو و تجهیزات پزشکی از اهمیت بالایی برخوردار است. این مکان‌ها باید شرایط استاندارد برای نگهداری داروها از نظر دما، رطوبت و ایمنی را داشته باشند. در عین حال، پراکندگی جغرافیایی انبارها به‌گونه‌ای در نظر گرفته شود که در زمان بحران، توزیع سریع و عادلانه در سراسر کشور امکان‌پذیر باشد. نکته بسیار مهم در این زمینه، استراتژیک بودن چنین مکان‌هایی است که به خصوص در شرایط جنگی، آسیب پذیر نباشند یا به معنی واقعی کلمه، انبار واحد نباشند.

با توجه به تاریخ انقضای داروها، نمی‌توان دارو را به مدت طولانی نگهداری کرد، بلکه باید این داروها به اصطلاح چرخیده شده و جایگزین شود؛ بنابراین نکته‌های تکنیکی زیادی نیز در این زمینه وجود دارد.

«وحید محلاتی» دبیر انجمن صنعت پخش دارو در این زمینه گفت: یکی از موارد قابل توجه درباره ذخیره استراتژیک دارو، محل نگهداری است. پیشنهاد ما این بود که ۲ ماه از این موارد در کارخانه، ۲ ماه در پخش‌ها و ۲ ماه ماده اولیه دارو نگهداری شود، اما اصرار به نگهداری داروی ساخته شده بود. از طرفی با توجه به تاریخ انقضای داروها، نمی‌توان دارو را به مدت طولانی نگهداری کرد، بلکه باید این داروها به اصطلاح چرخیده شده و جایگزین شود؛ بنابراین نکته‌های تکنیکی زیادی نیز در این زمینه وجود دارد.

سیال بودن و به‌روز رسانی

ذخیره استراتژیک دارو یک مفهوم ایستا نیست و به‌طور مداوم باید بازنگری و به‌روز شود. داروها تاریخ انقضا دارند و تجهیزات پزشکی نیز ممکن است با فناوری‌های جدید جایگزین شوند. از این رو، سیستم ذخیره‌سازی باید به‌گونه‌ای طراحی شود که اقلام موجود پیش از انقضا وارد چرخه مصرف و موجودی انبارها مرتب جایگزین شوند. این سیال بودن سبب می‌شود که در هر زمان، ذخیره کشور کارآمد و قابل‌اعتماد باقی بماند.

«شهرام کلانتری» رییس انجمن داروسازان ایران در این زمینه اظهار کرد: علاوه بر ایجاد امنیت روانی برای جامعه، ذخیره استراتژیک دارو می‌تواند برای شرایط گوناگون پیش بینی نشده هم مورد استفاده باشد. در سال ۱۳۸۳ برنامه ریزی‌هایی در این زمینه شده بود، اما هیچ وقت به ذخیره استراتژیک واقعی دارو نرسیده بودیم. در این زمینه فکر می‌شد که باید ذخیره استراتژیک دارو را در جایی انبار کنیم و به این توجه نمی‌شد که این ذخیره باید سیال باشد و کف این مقدار دارو در شرکت‌هایی دارویی موجود باشد.

احمدی نیز گفت: ذخیره استراتژیک نیازمند به روز رسانی و مدیریت بهینه است. به هر حال این داروها تاریخ انقضا دارند و در نتیجه باید داروها وارد چرخه توزیع شده و سپس جایگزین شوند. در دوران جنگ ۱۲ روزه از ذخیره استراتژیک دارو استفاده نشد؛ بخش خصوصی، کارخانه‌های تولیدکننده دارو و شرکت‌های پخش و داروخانه‌ها توانستند این شرایط را از نظر نیاز مردم به دارو، مدیریت کنند.

مطالعات اپیدمیولوژی برای مشخص شدن فهرست مورد نیاز

یکی از پایه‌های مهم در طراحی ذخیره استراتژیک، انجام مطالعات اپیدمیولوژی است که با بررسی الگوی شیوع بیماری‌ها، آمار مصرف دارو و نیازهای واقعی مردم، فهرست داروها و تجهیزات حیاتی تدوین می‌شود. برای مثال، در مناطقی که بیماری‌های خاص شیوع بیشتری دارند، ذخایر متناسب با آن تنظیم می‌شود. این رویکرد علمی موجب می‌شود منابع به‌طور هدفمند مصرف شده و از اتلاف هزینه و کمبودهای ناگهانی جلوگیری شود.

«حمید سوری» اپیدمیولوژیست و استاد دانشگاه در این زمینه  گفت: دارو و تجهیزات پزشکی در بحران‌ها و اپیدمی‌ها یکی از موارد بسیار مهم هستند؛ اما توجه به این موضوع هم اهمیت دارد که آیا مطالعات اپیدمیولوژی برای مشخص شدن تعداد هر دارو در ذخیره استراتژیک انجام شده یا نه زیرا مقدار ذخیره دارو، بافت سرزمینی در استان‌های مختلف در این زمینه اهمیت دارند.

گاهی در کشور دچار اپیدمی‌های کاذب می‌شویم که منجر به مصرف بیش از حد برخی داروها می‌شود. در نتیجه پاسخ به شرایط کافی نیست و باید به مولفه‌های دیگری که ذخیره استراتژیک دارو را تشکیل می‌دهد را مد نظر داشته باشیم. با توجه به الگوی اپیدمیولوژیک بیماری‌ها، می‌توان پیش بینی‌هایی انجام داد. هرچند الگوی مقدار و کیفیت مصرف و تقاضای مردم حتی در شرایط عادی هم ثابت نیست و سرعت تغییر هم زیاد است، حالا چه برسد به شرایط بحرانی.

وی ادامه داد: مفهوم آمادگی برای بحران، یک مفهوم علمی است و این طور نیست که چند نفر دور هم بنشینند و تعداد هر دارویی را همین طور مشخص کنند؛ بلکه باید از لحاظ علمی تصمیم‌گیری شود.

ذخیره استراتژیک برای ۵۲۰ قلم دارو و ۴۰۰ قلم تجهیزات پزشکی

«مهدی پیرصالحی» معاون وزیر بهداشت، درمان و آموش پزشکی و رئیس سازمان غذا و دارو پیشتر گفته بود: ذخیره استراتژیک برای حدود ۵۲۰ قلم دارو و ۴۰۰ قلم تجهیزات پزشکی ایجاد شده است تا در شرایط اضطراری مورد استفاده قرار گیرد. با اذن رهبر معظم انقلاب، حدود ۷۰۰ میلیون دلار از صندوق توسعه و پیشرفت برای ذخیره استراتژیک دارو و تجهیزات پزشکی دریافت کردیم که با تبدیل به دو قسمت ارزی و ریالی، قراردادها منعقد و بسیاری از داروها تحویل انبارها شده است.

وی ادامه داد: خرید از شرکت‌ها برای ایجاد ذخیره استراتژیک از هر شرکت دارویی که فهرستی بر اساس ۵۲۰ قلم دارو استراتژیک ارائه کرده و شرکت‌های تجهیزات پزشکی که اقلام مورد نظر را تهیه می‌کنند، انجام می‌شود و هرقدر از این موارد از تولید داخل تامین نشود، از طریق واردات در مرحله دوم تهیه خواهد شد. قسمتی از واردات در مورد تجهیزات پزشکی نیز توسط هیات امنای صرفه جویی ارزی در معالجه بیماران انجام شده همچنین کالاها وارد و پرداخت‌ها نیز در حال انجام است.

انتهای پیام/