«عمان» و «مسقط» این روزها نه فقط برای دیپلمات‌ها و اهالی سیاست خارجی، که مورد توجه عموم مردم ایران است. دلیل آن هم روشن است؛ این کشور واسطه گفت‌وگوهای غیرمستقیمی است که میان ایران و آمریکا جریان دارد و مردم امید دارند نتیجه آن رفع تحریم‌ها و گشایش محسوس در معیشت‌ روزمره‌شان باشد.

عمان علاوه بر میانجی‌گری، میزبانی این مذاکرات را نیز هم در مسقط، هم در رم عهده‌دار بوده است؛ چه این‌که مذاکرات رم در محل اقامت سفیر عمان در ایتالیا برگزار شده و به این ترتیب درواقع این کشور میزبان اصلی مذاکرات رم به حساب می‌آید، نه ایتالیا.

این کشور بی‌حاشیه، در حاشیه جنوبی خلیج فارس برخلاف دیگر همتایان خود که بعضا مناسبات پرتنشی با ایران داشته‌اند، از دیرباز همسایه‌ای آرام و بی‌دردسر برای ما بوده و گرچه سابقه این روابط حسنه به پیش از انقلاب بازمی‌گردد، بعد از انقلاب اما به نحو ملموسی بر عمق و گستره این مناسبات افزوده شد، تا آن‌جا که عمان امروز به جایگاه یک دوست و شریک همیشه قابل اعتماد برای جمهوری اسلامی ارتقاء یافته است.

بعد از انقلاب ۵۷ و در شرایطی که بسیاری از همسایگان ایران و به‌ویژه کشورهای عربی هنوز در تب و تاب بازتعریف مناسبات خود با نظامِ جدید روی کار آمده در ایران بودند، «یوسف بن علوی» وزیر خارجه وقت عمان از نخستین مقامات عرب بود که به ایران سفر کرد و با رهبر انقلاب حضرت امام خمینی (ره) دیدار و گفت‌وگو کرد. و در شرایطی که بسیاری از کشورهای غربی در آن مقطع روابط‌شان را با ایران قطع کرده بودند، عمان پذیرفت که حافظ منافع جمهوری اسلامی در کشورهایی نظیر انگلیس و کانادا باشد.

نقش مستمر و سازنده عمان در فیصله دادن به منازعات

با شروع جنگ ایران و عراق، عمان نخستین کشور عربی بود که خیلی زود راهش را از سایر اعراب منطقه جدا کرد و در همان اوایل جنگ به‌ویژه بعد از آزادسازی خرمشهر نه‌تنها هیچ حمایتی از عراق به عمل نیاورد، بلکه به رژیم بعث اجازه استفاده از خاک خود برای حمله به جزایر ایرانی تنب بزرگ و تنب کوچک و بوموسی را نداد و دعوت کشورهای عربی برای تحریم و انزوای دیپلماتیک و اقتصادی ایران را بی پاسخ گذاشت.

پس از آن و در گامی فراتر، عمان واسطه توقف جنگ ۸ ساله میان ایران و عراق شد و «سلطان قابوس» پادشاه فقید این کشور میزبان گفت‌وگوهای محرمانه‌ای بود که بین هیأت‌های ایرانی و عراقی در مسقط شکل گرفت.

عمان هیچ‌گاه با رویکردهای خصمانه برخی اعراب منطقه علیه ایران همراه نبوده و در اتحادیه عرب و شورای همکاری خلیج فارس هرگز موضعی ضد جمهوری اسلامی اتخاذ نکرده و در نشست‌هایی که فضایی ضد ایرانی داشته‌اند یا اساسا شرکت نکرده، یا با اعتراض و عدم همراهی، جوّ حاکم را تحت تأثیر قرار داده و فضای ضدّ ایرانی را شکسته است.در قضیه گروگان‌گیری دیپلمات‌های آمریکایی در لانه جاسوسی نیز بار دیگر پای عمان به میانجی‌گری باز شد و این کشور به حل نخستین منازعه‌ای که میان جمهوری اسلامی و ایالات متحده بعد از انقلاب پیش آمده بود، کمک کرد.

در پرونده‌های دیگری که یک سوی آن ایران بود نظیر آزادسازی ملوان‌های انگلیسی گروگان گرفته شده در خلیج فارس، و همچنین تبادل زندانی‌ها و موارد مشابهی از این دست نیز عمان در قامت یک میانجی خیرخواه ظاهر شده و توانسته ماجرا را به نحو قابل قبولی حل و فصل کند. امری که دلیل آن را باید در اتخاذ رویکرد بی‌طرفی این کشور در منطقه پرالتهاب خاورمیانه دانست.

سیاست سلطنت عمان همواره عدم ورود به رقابت‌های منطقه‌ای و پرهیز از جانبداری و درگیری در این منطقه بحران‌زده بوده است. «بی‌طرفی» اما برای عمان هرگز به معنای «بی‌تفاوتی» این کشور نسبت به مسائل جاری در منطقه و حتی عرصه بین‌الملل نبوده، و عمان اتفاقا همواره نقش مثبت و سازنده‌ای در فیصله دادن به این قبیل منازعات ایفا نموده است. نمونه متأخر آن هم نقش سازنده این کشور در از سرگیری و بهبود روابط ایران و عربستان در اواخر سال ۱۴۰۱ می‌باشد.

عمان؛ همسایه‌ای هم‌سو با منافع و متحدان استراتژیک ایران

عمان همسایه‌ای عرب است که هیچ‌گاه با رویکردهای خصمانه برخی اعراب منطقه علیه ایران همراه نبوده و در اتحادیه عرب و شورای همکاری خلیج فارس هرگز موضعی ضد جمهوری اسلامی اتخاذ نکرده و در نشست‌هایی که فضایی ضد ایرانی داشته‌اند یا اساسا شرکت نکرده، یا با اعتراض و عدم همراهی، جوّ حاکم را تحت تأثیر قرار داده و فضای ضدّ ایرانی را شکسته است.

سابقه واسطه‌گری عمان در مذاکرات هسته‌ای به اواخر دولت دهم بازمی‌گردد؛ رهبر انقلاب در تاریخ ۲ تیر ۹۴ ضمن بیان تاریخچه‌ای از روند مذاکره با آمریکا، به فرستادن «واسطه» از جانب آمریکایی‌ها اشاره کردند و ‌از «سلطان قابوس» پادشاه وقت عمان که به این منظور به ایران سفر کرده بود به عنوان «یکی از محترمین منطقه» یاد کردند.

این کشور دوست، علاوه بر لحاظ منافع ایران در درگیری‌های دو سویه و صیانت از حقوق و منافع جمهوری اسلامی در مجامع بین‌المللی و منطقه‌ای، همواره هوای منافع و متحدان راهبردی ما را نیز داشته است؛ مهم‌ترین گواه این امر نیز همراهی نکردن آن‌ها با ائتلافی به رهبری عربستان در عملیات موسوم به «طوفان قاطعیت» علیه حوثی‌ها و انصارالله یمن در سال ۲۰۱۵ است. عمان در جنگ عیله حوثی‌ها با وجود آن‌که همه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به آن پیوستند، حاضر نشد و با این اقدام نشان داد نه‌تنها جمهوری اسلامی و منافع مستقیم و بی‌واسطه او، که متحدان و عمق استراتژیک ایران هم برای او موضوعیت دارد و گامی در خلاف منافع آن برنخواهد داشت.

دیگر نقطه درخشان کارنامه سیاسی عمان که همراستا و چه‌بسا در تطابق کامل با سیاست های اصولی نظام جمهوری اسلامی است، عدم الحاق این کشور به «پیمان ابراهیم» و طرح عادی‌سازی روابط اعراب با رژیم صهیونیستی است، آن‌هم در شرایطی که لااقل تا پیش از «طوفان الاقصی» کشورهای عربی منطقه برای این ارتباط از یکدیگر سبقت می‌گرفتند! عمان اما نه‌تنها به این پیمان نامبارک نپیوست، حتی پارلمان این کشور به گسترش تحریم‌ها علیه اسرائیل نیز رأی داد و ممنوعیت روابط ورزشی، فرهنگی و اقتصادی با اسرائیل را تصویب کرد.

مجموع موارد مذکور سبب شده تا سلطنت عمان از سطح یک همسایه معمولی، به جایگاه یک دوست قابل اعتماد و متحد راهبردی برای ایران ارتقاء یابد. و درست به دلیل همین اعتماد تاریخی است که جمهوری اسلامی در مواردی که پرونده‌های پیچیده و دشوارش در سطح بین‌الملل اقتضاء حضور یک میانجی را داشته، ترجیح و اولویت نخستش هنوز و همچنان عمان بوده و خواهد بود، کما اینکه هست و این روزها شاهد یکی از مهم‌ترین عرصه‌های کنشگری این کشور در قامت میانجی جمهوری اسلامی و ایالات متحده در مسأله دامنه‌دار مذاکرات هسته‌ای می‌باشیم.

البته سابقه واسطه‌گری عمان در این موضوع به اواخر دولت دهم بازمی‌گردد؛ رهبر انقلاب در تاریخ ۲ تیر ۹۴ در دیدار رمضانی مسئولان نظام به این موضوع پرداخته و ضمن بیان تاریخچه‌ی کوتاهی از روند مذاکره با آمریکایی‌ها، به فرستادن «واسطه» از جانب آمریکایی‌ها اشاره کردند و ‌از «سلطان قابوس» پادشاه وقت عمان که به این منظور به ایران سفر کرده بود به عنوان «یکی از محترمین منطقه» یاد کردند:

«در زمان دولت دهم، یکی از محترمین منطقه آمد و گفت رئیس‌جمهور آمریکا از او خواهش کرده به تهران بیاید و درخواست آمریکا را برای مذاکره طرح کند و پیام داد که می‌خواهیم ایران را به‌عنوان قدرت هسته‌ای بشناسیم و تحریم‌ها را در ۶ ماه برداریم، ما گفتیم به آمریکا اطمینانی نداریم، اما با اصرار آن واسطه، قبول کردیم که بار دیگر مذاکره کنیم.‌»

پس از آن و در مذاکراتی که منجر به توافق هسته‌ای (برجام) شد نیز عمان نقش مشابهی ایفا کرد و پیش از آغاز رسمی گفت‌وگوهای ایران با ۵ + ۱، پذیرای هیأت‌هایی از این کشورها بود و نقش مهمی در شکل‌گیری گفت‌وگوهای منجر به برجام ایفا کرد.

اهتمام عمان به صیانت از حقوق جمهوری اسلامی و لحاظ منافع ما سبب شده این کشور پادشاهی از سطح یک همسایه معمولی، به جایگاه یک دوست قابل اعتماد و متحد راهبردی برای ایران ارتقاء یابد.نقش عمان در این مذاکرات آن اندازه بود که حتی بعد از خروج یکجانبه ترامپ از برجام، هرگاه هیأتی از عمان به ایران سفر می‌کرد، خیلی‌ها انتظار داشتند حامل پیامی در راستای از سرگیری مذاکرات باشد و در چمدانش سراغ سوغاتی احیای برجام را می‌گرفتند!

عمان؛ واسطه همیشه قابل اعتماد در روابط ایران و آمریکا

اسفند گذشته اما بر خلاف سنت مرسوم این امارات بود که پیام رئیس‌جمهور آمریکا مبنی بر تمایل او به مذاکره را به ایران آورد و به احتمال زیاد هم آن‌ها (اماراتی‌ها) و هم فرستنده هر دو توقع داشتند پاسخ ایران از همان کانالی که آمده، به مبدأ بازگردد! جمهوری اسلامی اما به جای پذیرش منفعلانه واسطه‌ای که طرف مقابل بنا به ملاحظات خودش انتخاب کرده بود،

با ابتکار عمل پاسخ آمریکا را از طریق شریک امتحان پس‌داده خود یعنی عمان فرستاد تا ضمن احترام به دوستی پایدار خود با این همسایه قابل اعتماد، نقش عمان را به‌مثابه میانجی اصلی در روابط ایران و آمریکا تثبیت، و بر این انگاره تأکید کند که ایران به بازیگرانی که با اسرائیل همسو هستند، اعتماد نکرده و اجازه نمی‌دهد طرف‌هایی که با ایران همواره از درِ چالش و تنش درآمده‌اند، در چنین مسأله مهمی جایی برای خود دست و پا کرده و از این نمد برای خود کلاهی در کسب مشروعیت دیپلماتیک بسازند.

در همین راستا سید عباس عراقچی در اظهاراتی در ۷ فروردین ۱۴۰۴ تأکید کرد «عمان در گذشته همین نقش را ایفا کرده است، هم در مذاکرات برجام و هم در این چند سال گذشته در تعاملاتی که در دولت شهید رییسی وجود داشت، این نقش واسط را ایفا کردند. ما تجربه خوبی از عمان داریم. ما به حسن نیت عمان اعتماد داریم و روابط خوبی بین دو کشور وجود دارد. لذا انتخاب عمان یک انتخاب کاملا طبیعی بود.»

در ادامه این روند بود که گفت‌وگوهای غیرمستقیم میان ایران و آمریکا با میانجی‌گری و البته به میزبانی سلطان‌نشین عمان در مسقط و رم آغاز، و ۵ دور از آن برگزار گردید.

البته گزاف نیست اگر ادعا کنیم سلطنت عمان فراتر از نقش میانجی و جایگاه میزبانی، به نوعی ضلع سوم نامرئی این گفت‌وگوها نیز بوده است. مؤید این ادعا نیز ارائه پیشنهاداتی از سوی عمانی‌ها برای خارج کردن مذاکرات از بن‌بستی است که به دلیل زیاده‌خواهی و مطالبات غیرقانونی طرف مقابل ایجاد شده است. عمانی ها همچنین در این مذاکرات در کسوت سخنگو در مورد نتایج مذاکرات اطلاع‌رسانی کرده‌اند.

اما آن‌چه مسلم است اینکه این مذاکرات هر نتیجه‌ای در پی داشته باشد، جایگاه این همسایه قابل اعتماد جنوبی برای ما تثبیت شده و خیرخواهی و حسن‌نیت آن‌ها در خاتمه دادن به این منازعه بلندمدت بر احترام و اعتبار عمان نزد ملت ایران خواهد افزود.

چنانچه ملاحظه شد جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عمان طی سالیان متمادی روابط گرم و ریشه‌داری داشته‌اند که هرگز دستخوش فراز و فرود خاصی نشده و همواره از ثبات مستمری برخوردار بوده است.

کم و کیف مناسبات دو کشور همچنان که با آمد و رفت دولت‌ها با گرایش‌های متفاوت سیاسی در ایران تغییر نکرده، با درگذشت سلطان قابوس و آغاز سلطنت هیثم بن طارق نیز بر همان مدار دوستی و اعتماد سابق جریان داشته است. و حالا رئیس‌ دولت چهاردهم، پنجمین رئیس‌جمهور ایرانی است که به کشوری که به‌واقع و نه به اقتضاء عرف دیپلماسی، می‌توان از آن به‌مثابه کشور “دوست و برادر” یاد کرد سفر می‌کند تا بر تداوم مناسبات همیشه سازنده و دوستی پایدار دو کشور و ملت تاکید کند.

سفر به عمان، تحکیم مناسبات با همسایه محترم و تقویت دیپلماسی منطقه‌ای

سفر رئیس‌ دولت وفاق به عمان نیز صرف‌نظر از موضوع مذاکره، بیش از هر چیز ناظر به اهتمام دولت چهاردهم در تحکیم مناسبات با همسایگان و تقویت دیپلماسی منطقه‌ای و استفاده از ظرفیت این کشور همسایه برای تحقق شعار و سیاست صلح طلبی است.

پزشکیان به عمان می‌رود تا ضمن ابلاغ مراتب قدردانی ملت ایران از نقش خیرخواهانه، متعهدانه و سازنده دولت عمان در میزبانی از مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا، همچنان که چندی پیش در دیدار وزیر امور خارجه این کشور تأکید کرد این سفر نقطه‌عطفی در تعمیق روابط همه‌جانبه میان دو کشور باشد و آثار و دستاوردهای آن منافع ملموسی برای دو ملت به همراه داشته باشد.

پزشکیان در این دیدار بر آمادگی جمهوری اسلامی ایران برای گسترش تبادلات و همکاری‌ها در تمامی عرصه‌های تجاری، سیاسی، اقتصادی، علمی و فناورانه با کشورهای اسلامی، به‌ویژه کشور دوست و برادر عمان تأکید و ابراز امیدواری کرد با همکاری و هم‌افزایی بیشتر میان کشورهای منطقه، بتوان منطقه‌ای ساخت که مردم آن در صلح، رفاه، آسایش و عدالت زندگی کنند.

انتهای پیام/